ΘΡΥΛΟΙ ΣΕ ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΑ ΚΑΣΤΡΑ

Ιστορίες συνδεδεμένες με προδοσίες, αμύθητους θησαυρούς και μυστικές σήραγγες οι οποίες άνοιγαν σωτήριες διόδους σε κρίσιμες περιόδους, συνθέτουν τους θρύλους που συνδέονται με τα παλιόκαστρα του Πηλίου.
Τα ερειπωμένα μεσαιωνικά κάστρα, που είναι διάσπαρτα στην περιοχή, δημιουργήθηκαν κατά κανόνα στην θέση αρχαίων οχυρωματικών θέσεων, προκειμένου να προστατεύσουν τις παραθαλάσσιες κυρίως πόλεις από το ενδεχόμενο επιδρομών.
 Περισσότερα από 25 παλιά κάστρα έχουν καταγραφεί τόσο στο Πήλιο, όσο και στην ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας από τους ερευνητές, τα οποία αποτελούν ένα ενδιαφέρον κεφάλαιο, που προσφέρεται προς διερεύνηση.

Η έρευνα που πραγματοποιεί επί σειρά ετών ο συγγραφέας και λαογράφος Κώστας Λιάπης, έχει αποδώσει πολύ σημαντικά στοιχεία, τα οποία καταγράφονται στο βιβλίο του με τίτλο «Τα Παλιόκαστρα του Πηλίου». Σύμφωνα με τα δεδομένα που έχουν καταγραφεί, οι ακροπόλεις και αργότερα τα μεσαιωνικά κάστρα, ή οι άλλες οχυρώσεις-φυλάκια ή πύργοι επισκόπησης και σηματοφορικοί σταθμοί, υπήρχαν σε παραλιακά σημεία, για τον φόβο των πειρατικών επιδρομών.

Μιλώντας στον «Ταχυδρόμο» ο κ. Λιάπης, ανέφερε: «Στο Βυζάντιο, ειδικότερα, στα χρόνια του Ιουστινιανού, υπήρξε πρόνοια για τη δημιουργία κάστρων, ενώ αργότερα, το ίδιο έπραξαν και οι Βενετοί, οι οποίοι ήλεγχαν, για κάποιο διάστημα, μια ζώνη 14 ναυτικών μιλίων γύρω από τα Λεχώνια και εκμεταλλεύονταν τα πλούτη της περιοχής, με ειδικές συμβάσεις που είχαν συνάψει με τους αυτοκράτορες του Βυζαντίου».

Οι Βενετοί έκτισαν κάστρα, τα οποία έπαψαν να χρησιμοποιούνται όταν καταλήφθηκε το Πήλιο από τους Τούρκους, διότι σταμάτησαν οι επιδρομές στη συγκεκριμένη περιοχή. Ορισμένα έχουν καταστραφεί ολοσχερώς και αποτελούν λίθινους σωρούς, ενώ άλλα σώζονται σε αρκετά μεγάλο ύψος, τεσσάρων ή πέντε περίπου μέτρων, προσελκύοντας το γενικό ενδιαφέρον.

Η περιήγηση στα παλιόκαστρα του Πηλίου αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, αλλά και των θρύλων που τα συνοδεύουν. Σε αρκετά μεγάλο ύψος σώζεται το παλιόκαστρο που βρίσκεται στην Πλάκα Νεοχωρίου, ενώ τα μεγαλύτερα σε εύρος παλιόκαστρα ήταν του Αγίου Βλασίου, όπως υποδηλώνει εξάλλου η ονομασία «Παλιόκαστρο», το οποίο περιέβαλλε ολόκληρη πολιτεία. Επίσης έχουν καταγραφεί από τον κ. Λιάπη τα παλιόκαστρα της Αγίας Τριάδας Γατζέας, τέσσερα αντίστοιχα στην περιφέρεια της Αργαλαστής, (Πάου, Χορτόκαστρου, Λεφόκαστρου και Πάλτσης), της Ξυνόβρυσης και της Ολιζώνας, κοντά στη Μηλίνα, όπου βρίσκονταν η αρχαία Ολιζών του Φιλοκτήτη. Επίσης υπάρχει το παλιόκαστρο της Τσουκάνας στο Τρίκερι, πάνω από τις Κότες, αλλά και το νεότερο τοιχόκαστρο, ενώ στη ΝΑ πλευρά του Πηλίου καταγράφεται το κάστρο του Προμυριού, που βρισκόταν στη θέση Θεοτόκου, και δύο στο Νεοχώρι, στον Άγιο Δημήτριο και την Πλάκα, αντίστοιχα.

Σύμφυτα με την παράδοση είναι επίσης το Παλιόκαστρο της Τσαγκαράδας στην Καραβοστασιά, αλλά και της Νταμούχαρης, το Παλιόκαστρο του Μπάνικα στην παραλία της Μακρυρράχης, στο σύνορο με το Ανήλιο, της Ζαγοράς, του Κεραμιδίου, χαμηλά στον Άι Γιάννη και το Παλιόκαστρο του Βενέτου. Επίσης, υπήρχαν καστέλια, μικρά κάστρα, στο Πήλιο, τα οποία βρίσκονταν στην παραλία του Πουρίου, στο Μαλάκι και στη Δράκεια, αλλά δεν υπάρχουν πλέον.

Όπως υπογραμμίζει ο κ. Λιάπης «όταν έγιναν λιθοσώρια, οι πέτρες χρησιμοποιήθηκαν είτε ως οικοδομικό υλικό για σπίτια, φούρνους, πεζούλες, ενώ αρκετές από τις πέτρες κάηκαν σε ασβεστοκάμινα».

Θρύλοι και παραδόσεις

Το θρόισμα των φύλλων και ο φλοίσβος των κυμάτων μεταφέρουν μέχρι σήμερα θρύλους από το παρελθόν, ενισχύοντας το μυστήριο που περιβάλλει τα μισογκρεμισμένα κτίρια.
Ένας από τους θρύλους που παραμένει ζωντανός μέχρι τις μέρες μας, είναι ο θρύλος της γριάς προδότρας, που «αντιπροσωπεύει το κακό», εξηγεί ο συγγραφέας και προσθέτει «τα κάστρα ήταν τόσο γερά, ώστε οι παλαιότεροι έλεγαν πως μόνο με προδοσία, με δόλο, υποδουλώθηκαν τελικά στον εχθρό». Η γριά, που ήταν πάντα το στοιχειό του κάστρου, προδίδει, σύμφωνα με την προφορική παράδοση που σώζεται μέχρι σήμερα, μια μυστική πόρτα ή την πηγή του νερού όπου οι πειρατές έριχναν δηλητήριο, αναγκάζοντας τους πολιορκημένους να παραδοθούν. Όπως αναφέρει στο σημείο αυτό ο κ. Λιάπης «ορισμένοι ισχυρίζονται ακόμη και σήμερα ότι βλέπουν πότε-πότε μια φιγούρα, η οποία είναι, όμως, αποκύημα της οξυμένης φαντασίας». Τα κάστρα της περιοχής μας που έχουν συνδεθεί με τον θρύλο της γριάς προδότρας, είναι του Αγίου Βλασίου, του Κεραμιδίου, της Ζαγοράς και της Θεοτόκου στο Προμύρι.

Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι για πολλούς η παράδοση των κρυμμένων θησαυρών μέσα στο κάστρο. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη παράδοση, δίπλα στο πιθάρι με τους κρυμμένους θησαυρούς υπήρχε ένα πιθάρι με φίδια, για να αποτρέπει τη δράση των επίμαχων χρυσοθήρων. Στη χορεία του μύθου και του θρύλου ανάγεται επίσης η χρυσή γουρούνα με τα επτά, άλλοτε δέκα και άλλοτε πάλι δώδεκα, χρυσά γουρουνάκια, τα οποία εξάπτουν τη φαντασία όσων αναζητούν εναγωνίως αμύθητα κρυμμένα πλούτη.

Ένας ακόμη θρύλος που έχει συνδεθεί αναπόσπαστα με την ιστορική διαδρομή των παλιών κάστρων, αφορά στην ύπαρξη μιας μυστικής διεξόδου, μιας σήραγγας, η οποία δήθεν αποτελούσε σωτήρια οδό διαφυγής για τους κλεισμένους στα κάστρα, ενισχύοντας το αίσθημα της ασφάλειας σε δύσκολους καιρούς. Μυστικές σήραγγες λέγεται ότι διέθεταν το Παλιόκαστρο του Αγίου Βλασίου, το αντίστοιχο που υπάρχει κοντά στο Πηγάδι Πτελεού, αλλά και της Ολιζώνας, κοντά στη Μηλίνα, που οδηγούσε στο Βαλτούδι, καθώς και του Μπάνικα της Μακρυρράχης.

Οι μύθοι και οι δοξασίες είναι ανεξάντλητοι, όπως άλλωστε και η φαντασία του λαού, που γεννά διαρκώς νέες ιστορίες, όπως τα μυθικά πλούτη που παραμένουν θαμμένα στα έγκατα της γης σε πείσμα των θησαυροθήρων, που ψάχνουν μέχρι σήμερα να τα βρουν. Σε κάθε περίπτωση πάντως, οι προφορικές μαρτυρίες των ντόπιων, που αναζητούν τις ρίζες τους στο μακρινό παρελθόν, ενισχύουν το μυστήριο των παμπάλαιων, ερειπωμένων κάστρων και λοιπών οχυρώσεων, τα οποία ακόμη και σήμερα εξάπτουν τη φαντασία των νεότερων γενεών.

  Ταχυδρόμος Βόλου, 
Πηγή