Η απουσία «συνοδού» σε έναν σουπερνόβα που εξερράγη το 1006 μ.Χ. προσφέρει νέες γνώσεις για ένα σπάνιο φαινόμενο
Ο πιο θεαματικός ίσως θάνατος άστρου που παρατήρησε ποτέ η
ανθρωπότητα θεωρείται η έκρηξη ενός σουπερνόβα που έγινε ορατή με γυμνό
μάτι σε όλα σχεδόν τα μήκη και τα πλάτη της Γης την άνοιξη του 1006
μ.Χ.. Τώρα επιστήμονες που μελέτησαν το περιστατικό διαπίστωσαν ότι
εκτός από εντυπωσιακός, ο θάνατος αυτός ήταν επίσης μοναχικός. Πέραν του
«λυρισμού» του θέματος, η ανακάλυψη ρίχνει φως στους υπερκαινοφανείς
αστέρες τύπου 1a, ένα φαινόμενο το οποίο οι επιστήμονες γνωρίζουν
ελάχιστα και θεωρείται σημαντικό για την κατανόηση της επέκτασης του
Σύμπαντος.
Αστρικά ζεύγη θανάτου
Ο όρος «υπερκαινοφανής αστέρας» (ή σουπερνόβα) σημαίνει ουσιαστικά την έκρηξη ενός άστρου. Η έκρηξη αυτή μπορεί να επέλθει από διαφορετικές αιτίες και υπό διαφορετικές συνθήκες, γι’ αυτό και οι ειδικοί διακρίνουν διάφορους τύπους του φαινομένου. Ο πιο διαδεδομένος τύπος που παρατηρείται στο Σύμπαν είναι οι σουπερνόβα 1b και 1c: πρόκειται για άστρα μεγάλης μάζας τα οποία εκρήγνυνται επειδή παύουν να παράγουν ενέργεια στον πυρήνα τους με αποτέλεσμα να καταρρέουν υπό την ίδια τη βαρύτητά τους.
Μια άλλη, πολύ σπανιότερη κατηγορία αστρικών εκρήξεων, οι σουπερνόβα τύπου 1a, προκύπτουν όταν η μάζα ενός συρρικνωμένου και παγωμένου λευκού νάνου αυξάνεται σε κρίσιμο σημείο. Οι αστροφυσικοί δεν γνωρίζουν πώς ακριβώς συντελείται αυτό το φαινόμενο, θεωρούν όμως ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει με δυο τρόπους: είτε ο λευκός νάνος αυξάνει τη μάζα του αργά, απορροφώντας αέρια από έναν κοντινό του κόκκινο γίγαντα είτε την αυξάνει γρήγορα, διαλύοντας έναν μικρότερο λευκό νάνο σε κοντινή τροχιά.
Στην πρώτη, «αργή» εκδοχή οι ειδικοί θεωρούν ότι ένα υπόλειμμα του γειτονικού γίγαντα επιβιώνει της έκρηξης του λευκού νάνου. Στη «γρήγορη» εκδοχή ο μικρότερος λευκός νάνος δεν θα μπορούσε να επιβιώσει της έκρηξης του γείτονά του. Το αποτέλεσμα σε αυτή την τελευταία περίπτωση θα ήταν η απουσία οποιουδήποτε άστρου μετά το τέλος της έκρηξης.
Αποκαλυπτικό υπέρλαμπρο άστρο
Για να διερευνήσουν ποια από τις δυο εκδοχές είναι πιθανότερο να επικρατεί στο Σύμπαν, ερευνητές με επικεφαλής τον Χονάι Γκονθάλεθ Ερνάντεθ του Ινστιτούτου Αστροφυσικής των Καναρίων στην Ισπανία επέλεξαν να μελετήσουν τον SN 1006 ο οποίος είχε εντυπωσιάσει τόσο τους γήινους παρατηρητές πριν από μια χιλιετία. Χρησιμοποιώντας δεδομένα του Αστεροσκοπείου του Παρανάλ στη Χιλή οι επιστήμονες «χτένισαν» την περιοχή γύρω από τα υπολείμματα του σουπερνόβα σε ακτίνα 16,5 ετών φωτός σε αναζήτηση ενός άστρου που θα μπορούσε να είναι ο «συνοδός» του λευκού γίγαντα που είχε εκραγεί.
Όπως αναφέρουν στη μελέτη τους, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature», οι ερευνητές δεν βρήκαν «κανένα άστρο γύρω από τα υπολείμματα του σουπερνόβα που θα μπορούσε να είναι ο πιθανός συνοδός του προγονικού άστρου του SN 1006». Αυτό, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα προηγούμενων ερευνών που έχουν προβεί σε ανάλογες αναζητήσεις, οδηγεί τον κ. Γκονθάλεθ και τους συνεργάτες του στο συμπέρασμα ότι η «ταχεία» εκδοχή των σουπερνόβα 1a είναι η πιο διαδεδομένη – υπολογίζουν ότι η «αργή» εκδοχή θα πρέπει να αντιστοιχεί σε λιγότερο του 20% των περιπτώσεων του συγκερκιμένου τύπου υπερκαινοφανούς αστέρα.
Ο SN 1006 βρίσκεται σε απόσταση 7.100 ετών φωτός από τη Γη, στον αστερισμό του Λύκου, στα νότια του Σκορπιού. Όταν εξερράγη, την άνοιξη του 1006, ήταν ορατός με γυμνό μάτι για μεγάλο διάστημα στον νότιο νυχτερινό ουρανό, από όλη τη Γη και είχε περιγραφεί λεπτομερώς από αρκετούς αστρονόμους και μοναχούς της εποχής. Με βάση αυτές τις περιγραφές και τις παρατηρήσεις τους οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι στο αποκορύφωμά του η λάμψη του έφθασε το ένα τέταρτο αυτής της Σελήνης – ήταν τόσο λαμπρός ώστε κάποιος θα μπορούσε να διαβάσει στο φως του κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Αστρικά ζεύγη θανάτου
Ο όρος «υπερκαινοφανής αστέρας» (ή σουπερνόβα) σημαίνει ουσιαστικά την έκρηξη ενός άστρου. Η έκρηξη αυτή μπορεί να επέλθει από διαφορετικές αιτίες και υπό διαφορετικές συνθήκες, γι’ αυτό και οι ειδικοί διακρίνουν διάφορους τύπους του φαινομένου. Ο πιο διαδεδομένος τύπος που παρατηρείται στο Σύμπαν είναι οι σουπερνόβα 1b και 1c: πρόκειται για άστρα μεγάλης μάζας τα οποία εκρήγνυνται επειδή παύουν να παράγουν ενέργεια στον πυρήνα τους με αποτέλεσμα να καταρρέουν υπό την ίδια τη βαρύτητά τους.
Μια άλλη, πολύ σπανιότερη κατηγορία αστρικών εκρήξεων, οι σουπερνόβα τύπου 1a, προκύπτουν όταν η μάζα ενός συρρικνωμένου και παγωμένου λευκού νάνου αυξάνεται σε κρίσιμο σημείο. Οι αστροφυσικοί δεν γνωρίζουν πώς ακριβώς συντελείται αυτό το φαινόμενο, θεωρούν όμως ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει με δυο τρόπους: είτε ο λευκός νάνος αυξάνει τη μάζα του αργά, απορροφώντας αέρια από έναν κοντινό του κόκκινο γίγαντα είτε την αυξάνει γρήγορα, διαλύοντας έναν μικρότερο λευκό νάνο σε κοντινή τροχιά.
Στην πρώτη, «αργή» εκδοχή οι ειδικοί θεωρούν ότι ένα υπόλειμμα του γειτονικού γίγαντα επιβιώνει της έκρηξης του λευκού νάνου. Στη «γρήγορη» εκδοχή ο μικρότερος λευκός νάνος δεν θα μπορούσε να επιβιώσει της έκρηξης του γείτονά του. Το αποτέλεσμα σε αυτή την τελευταία περίπτωση θα ήταν η απουσία οποιουδήποτε άστρου μετά το τέλος της έκρηξης.
Αποκαλυπτικό υπέρλαμπρο άστρο
Για να διερευνήσουν ποια από τις δυο εκδοχές είναι πιθανότερο να επικρατεί στο Σύμπαν, ερευνητές με επικεφαλής τον Χονάι Γκονθάλεθ Ερνάντεθ του Ινστιτούτου Αστροφυσικής των Καναρίων στην Ισπανία επέλεξαν να μελετήσουν τον SN 1006 ο οποίος είχε εντυπωσιάσει τόσο τους γήινους παρατηρητές πριν από μια χιλιετία. Χρησιμοποιώντας δεδομένα του Αστεροσκοπείου του Παρανάλ στη Χιλή οι επιστήμονες «χτένισαν» την περιοχή γύρω από τα υπολείμματα του σουπερνόβα σε ακτίνα 16,5 ετών φωτός σε αναζήτηση ενός άστρου που θα μπορούσε να είναι ο «συνοδός» του λευκού γίγαντα που είχε εκραγεί.
Όπως αναφέρουν στη μελέτη τους, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature», οι ερευνητές δεν βρήκαν «κανένα άστρο γύρω από τα υπολείμματα του σουπερνόβα που θα μπορούσε να είναι ο πιθανός συνοδός του προγονικού άστρου του SN 1006». Αυτό, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα προηγούμενων ερευνών που έχουν προβεί σε ανάλογες αναζητήσεις, οδηγεί τον κ. Γκονθάλεθ και τους συνεργάτες του στο συμπέρασμα ότι η «ταχεία» εκδοχή των σουπερνόβα 1a είναι η πιο διαδεδομένη – υπολογίζουν ότι η «αργή» εκδοχή θα πρέπει να αντιστοιχεί σε λιγότερο του 20% των περιπτώσεων του συγκερκιμένου τύπου υπερκαινοφανούς αστέρα.
Ο SN 1006 βρίσκεται σε απόσταση 7.100 ετών φωτός από τη Γη, στον αστερισμό του Λύκου, στα νότια του Σκορπιού. Όταν εξερράγη, την άνοιξη του 1006, ήταν ορατός με γυμνό μάτι για μεγάλο διάστημα στον νότιο νυχτερινό ουρανό, από όλη τη Γη και είχε περιγραφεί λεπτομερώς από αρκετούς αστρονόμους και μοναχούς της εποχής. Με βάση αυτές τις περιγραφές και τις παρατηρήσεις τους οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι στο αποκορύφωμά του η λάμψη του έφθασε το ένα τέταρτο αυτής της Σελήνης – ήταν τόσο λαμπρός ώστε κάποιος θα μπορούσε να διαβάσει στο φως του κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου