ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ: ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ

Ενώ το εισοδηματικό χάσμα στις βιομηχανοποιημένες κοινωνίες αυξάνεται αμείλικτα,  η παγκόσμια ανισότητα συρρικνώνεται, σχολιάζει ο John Gapper.
Όταν ο Πάπας Φραγκίσκος ανακοίνωσε την πρώτη αποστολική προτροπή του τον Νοεμβρίου,

στόχευσε στον σύγχρονο καπιταλισμό που ενθαρρύνει την «ειδωλολατρία του χρήματος» και την «αυξανόμενη ανισότητα στον κόσμο». «Ενώ τα κέρδη μιας μειοψηφίας αυξάνονται υπερβολικά, το ίδιο συμβαίνει και με το χάσμα που χωρίζει την πλειοψηφία από την ευημερία που απολαμβάνουν οι λίγοι ευτυχείς. Αυτή η ανισορροπία είναι το αποτέλεσμα των ιδεολογιών που υπερασπίζονται την απόλυτη αυτονομία της αγοράς και της κερδοσκοπίας» έγραψε ο Πάπας στο Evangelii Gaudium (Η χαρά του Ευαγγελίου).
Τα λόγια του βρήκαν απήχηση σε πολλούς ανθρώπους που αντιμετωπίζουν τη φαινομενικά αναπότρεπτη αύξηση του πλουσιότερου 1 τοις εκατό και τη στασιμότητα των εισοδημάτων της μεσαίας τάξης στις προηγμένες οικονομίες. Για τον κόσμο συνολικά, όμως, ο Πάπας έκανε λάθος και στα δύο. Όχι μόνο έχει γίνει πιο ίση η κατανομή του εισοδήματος, αλλά και ο καπιταλισμός μπορεί να πάρει τα εύσημα γι’ αυτό.

Οι ίδιες δυνάμεις που έχουν αποδυναμώσει την παραγωγή και τις υπαλληλικές θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ και την Ευρώπη έχουν βγάλει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια στην Κίνα και την Ινδία . Έχουν κάνει τις δυτικές οικονομίες πολύ πιο άνισες, γέρνοντας παράλληλα  την παγκόσμια ισορροπία προς την ισότητα. Οι νικητές είναι οι εργαζόμενοι στα εργοστάσια στην Κίνα και την Ινδία. Οι ηττημένοι, η δυτική μεσαία τάξη.
Οι πιέσεις της ανισότητας οικοδομούν τις βιομηχανοποιημένες κοινωνίες επί δύο ή περισσότερες δεκαετίες, αλλά ο συνδυασμός της οικονομικής κρίσης το 2008-09 και οι διογκωμένες περιουσίες των ελίτ  τις έχουν ενισχύσει. Η οικονομική δημοκρατία στα μέσα του 20ου αιώνα δίνει τη θέση της σε μια αναδιανομή του πλούτου περισσότερο στα εδουαρδιανά ή βικτοριανά πρότυπα.
«Ευθέως, είναι σχετικά με το κεφάλαιο και την εργασία» λέει ο Tony Atkinson, καθηγητής στο London School of Economics. «Βλέπουμε όλα τα είδη των αλλαγών που έχουν ωφελήσει το κεφάλαιο. Αυτό τείνει να εξισώσει τους παγκόσμιους μισθούς, πράγμα που σημαίνει μείωσή τους στις πλούσιες χώρες». Οι εντάσεις επιδεινώνονται από την ανισότητα μεταξύ των γενεών. Οι μεταπολεμικές γενιές του baby boom απόλαυσαν μεγαλύτερη ευημερία από ό,τι οι γονείς τους – σταθερά αυξανόμενο εισόδημα, ισχυρά κράτη πρόνοιας και καθορισμένες συντάξεις. Όσοι γεννήθηκαν στη δεκαετία του 1970 και του 1980 έχουν λιγότερα οφέλη, αντιμετωπίζουν στασιμότητα των εισοδημάτων στα μέσα της σταδιοδρομίας τους και πρέπει να δανειστούν περισσότερο για να αγοράσουν ακριβά σπίτια.
Ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα επεσήμανε σε πρόσφατη ομιλία του: «Καθώς οι καλές εργασίες της παραγωγής αυτοματοποιήθηκαν, οι εργαζόμενοι έχασαν την επιρροή τους και οι θέσεις εργασίας αμείβονται λιγότερο… Το top 10 τοις εκατό δεν παίρνει το ένα τρίτο του εισοδήματός μας – παίρνει πλέον το ήμισυ. Ενώ στο παρελθόν ο μέσος διευθύνων σύμβουλος έβγαζε περίπου 20 έως 30 φορές περισσότερα από τον μέσο όρο των εργαζομένων, ο σημερινός CEO βγάζει 273 φορές περισσότερα».
Ωστόσο, η άνοδος της Κίνας και της Ινδίας – δύο φτωχών αλλά πολυπληθών χωρών- έκανε την παγκόσμια ανισότητα (που μετράται από τη διαφορά στα ατομικά εισοδήματα, ανεξάρτητα από το πού ζουν οι άνθρωποι) λιγότερο έντονη. Ο παγκόσμιος δείκτης Gin της ανισότητας μειώθηκε μεταξύ του 2002 και του 2008 – ίσως για πρώτη φορά από τη βιομηχανική επανάσταση – και η ανάπτυξη της Ινδονησίας και της Βραζιλίας πιέζουν προς την ίδια κατεύθυνση. «Η Κίνα είναι σαν παλαιστής σούμο που αγωνίζεται ενάντια στην παγκόσμια ανισότητα», λέει ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς , επικεφαλής οικονομολόγος στην Παγκόσμια Τράπεζα . «Στέκεται όρθιος ενάντια σε όλες τις υπόλοιπες δυνάμεις, αλλά είναι ένας μεγαλόσωμος άντρας. Τώρα, η Ινδία έχει γίνει ένας δεύτερος παλαιστής σούμο».
Αυτές οι δύο ομάδες στον κόσμο τα κατάφεραν μεταξύ του 1988 και του 2008, επιτυγχάνοντας τις υψηλότερες πραγματικές αυξήσεις των εισοδημάτων τους. Η πρώτη ήταν η πλούσια – το top 10 τοις εκατό όσων κέρδισαν και, στο πλαίσιο αυτό, το 1 τοις εκατό. Οι άλλοι κερδισμένοι ήταν στα μέσα επίπεδα – οι εργαζόμενοι στις αναδυόμενες οικονομίες που έβγαιναν από τη φτώχεια.
Οι δύο ομάδες που τα πήγαν χειρότερα ήταν οι πολύ φτωχές – αυτοί στη βάση του 5 τοις εκατό, στην υποσαχάρια Αφρική και αλλού και οι δυτικές μεσαίες τάξεις, τόσο στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη όσο και σε χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ. Το εισόδημά τους δεν ταιριάζει με τις πιο τυχερές ομάδες και στο 75ο σημείο της εκατοστιαίας κατάταξης- συμπεριλαμβανομένης της μεσαίας τάξης των ΗΠΑ – ήταν στάσιμες ή σημείωσαν πτώση.
Η αύξηση της ανισότητας στις δυτικές χώρες είναι εμφανής στα έθνη όπου ο δείκτης Gini αυξήθηκε – που σημαίνει μεγαλύτερη ανισότητα – μεταξύ 2007 και 2010. Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο , αλλά και μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία , η Γαλλία και η Ισπανία. Μία εργασία των οικονομολόγων Emmanuel Saez και Thomas Piketty δείχνει ότι το top 10 τοις εκατό των μισθωτών πήρε περίπου το 45 τοις εκατό των εσόδων μεταξύ του 1920 και του 1940, αλλά το ποσοστό αυτό μειώθηκε σε περίπου το ένα τρίτο μέχρι το 1970. Από τότε, με τη βοήθεια της απελευθέρωσης του εμπορίου και της απορρύθμισης, έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Το 1 τοις εκατό στην κορυφή τα έχει καταφέρει καλύτερα από όλους.
Όπως σημειώνει ο καθηγητής Saez, οι κορυφαίοι εργαζόμενοι στις ΗΠΑ δεν είναι ως επί το πλείστον εισοδηματίες, που ζουν από τον πλούτο και την περιουσία τους. Αντ ‘αυτού, είναι πλούσιοι εργαζόμενοι – όπως τραπεζίτες και δικηγόροι – και επιχειρηματίες που «δεν έχουν ακόμη συσσωρεύσει περιουσίες συγκρίσιμες με εκείνες που έχουν συσσωρευτεί κατά τη διάρκεια της Χρυσής Εποχής» . Αλλά ισχυρίζεται ότι η διάκριση αυτή «δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ καιρό».  Αυτό δείχνει και η ανάλυση της ανισότητας μεταξύ των ηλικιακών ομάδων. Οι ενήλικες που γεννήθηκαν στη δεκαετία του 1960 και του 1970 – οι μετα baby- boomers – αρχίζουν να μην φτάνουν το εισόδημα των πρώην γενεών στην ίδια ηλικία . Το σχέδιο για τους σημερινούς 40άρηδες είναι ζοφερό, αφού το αποκορύφωμα τον κερδών τους ολοκληρώθηκε πριν από 10 χρόνια.
Αυτοί οι 40άρηδες είναι πιθανό να εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τον πλούτο που κληρονομούν για μια άνετη συνταξιοδότηση. Οι εύποροι αναμένεται να κληρονομήσουν περισσότερα, ενώ εκείνοι με χαμηλότερα εισοδήματα αναμένουν μικρή βοήθεια. «Η ανισότητα που ξεκινά μεταξύ των γενεών μπορεί να καταλήξει εντός των γενεών» λέει ο Andrew Hood, ένας οικονομολόγος της IFS.
Οι εντάσεις που δημιουργούνται από αυτές τις τάσεις είναι εμφανείς – από το κίνημα διαμαρτυρίας  του Occupy κατά του «1 τοις εκατό» ως το εμπόριο και τις νομισματικές διαφορές μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας και την πολιτική πίεση στις παγκόσμιες εταιρείες να πληρώσουν περισσότερο φόρο. Ο πρόεδρος Ομπάμα την έχει χαρακτηρίσει «καθοριστική πρόκληση της εποχής μας». Αν είναι όντως έτσι, είναι ένα περίπλοκο θέμα. Οι δυνάμεις που παράγουν τη διασπορά του εισοδήματος και του πλούτου σε δυτικές χώρες είναι δύσκολο να αντιστραφούν. Επίσης, αυτές είναι οι δυνάμεις που βοήθησαν την αναδυόμενη μεσαία τάξη της Κίνας, της Ινδίας ή της Βραζιλίας.
«Ο Πάπας τους αγαπά όλους, πλούσιους και φτωχούς, αλλά είναι υποχρεωμένος στο όνομα του Χριστού, να υπενθυμίσει σε όλους ότι οι πλούσιοι πρέπει να βοηθήσουν, να σέβονται και να προωθούν τους φτωχούς», έγραψε ο Πάπας Φραγκίσκος. «Σας προτρέπω σε γενναιόδωρη αλληλεγγύη και στην επιστροφή σε μια οικονομία μιας ηθικής προσέγγισης που ευνοεί τα ανθρώπινα όντα». Το ερώτημα είναι: ποια απ’ όλα;
http://www.ft.com/intl/cms/s/0/4a0b8168-6bc0-11e3-a216-00144feabdc0.html#axzz2oUdGtiS3