Οι παραιτήσεις των Γ. Παπανδρέου, και Silvio Berlusconi, έχουν αναδείξει το πώς οι χώρες τους, αλλά και άλλες, κατάφερναν επί πολύ καιρό να κρύβουν τα προβλήματα των διογκωμένων τους δημόσιων τομέων, με τις μη βιώσιμες κοινωνικές τους παροχές.
Τώρα λοιπόν, οι ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις είναι αναπόφευκτες για αυτές τις χώρες.
Τα συστήματα των κοινωνικών ασφαλίσεων της Ευρώπης, των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, κλπ σχεδιάστηκαν κάτω από εντελώς διαφορετικές οικονομικές και δημογραφικές συνθήκες, με μεγαλύτερη ανάπτυξη, αυξανόμενους πληθυσμούς, και χαμηλότερα όρια προσδόκιμης ζωής, από ότι σήμερα.
Οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Ιταλίας, και όχι μόνο, υποσχέθηκαν πολλά σε πολλούς, και για πολύ.
Το μεγάλο πρόβλημα αυτών των χωρών είναι το χρέος. Η συμμετοχή στο ευρώ, που επέτρεψε προσωρινά τον μαζικό και αλόγιστο δανεισμό με χαμηλά επιτόκια, μεγέθυνε το πρόβλημα.
Η μόνη λύση στη κρίση, είναι η ριζική αναμόρφωση των κοινωνικών παροχών στην Ευρώπη. Η ελπίδα είναι πως με τη βοήθεια του ΔΝΤ, της ΕΚΤ, και του EFSF, οι εθνικές κυβερνήσεις θα μπορέσουν να βουλώσουν προσωρινά τις τρύπες, και οι τράπεζες θα χρηματοδοτηθούν. Αυτό όμως για να πετύχει, χρειάζεται οι οικονομίες να γίνουν ανταγωνιστικές. Θα πρέπει να μειώσουν τα φορολογικά βάρη, και τις φουσκωμένες μεταφορές κεφαλαίων. Είναι πολλοί αυτοί που εισπράττουν κοινωνικά επιδόματα σε σχέση με αυτούς που εργάζονται, και που φορολογούνται.
Εν τω μεταξύ, η ανησυχία των αγορών για τα δημοσιονομικά ελλείμματα, και τα χρέη των χωρών αυτών, ανεβάζουν το κόστος δανεισμού τους στα ύψη. Χρειάζονται λοιπόν βραχυπρόθεσμα μέτρα ανακούφισης, σε συνδυασμό με μακροπρόθεσμες θεσμικές μεταρρυθμίσεις.
Υπάρχουν τρεις θεμελιώδεις παράγοντες που καθορίζουν την εξέλιξη του χρέους μιας χώρας: ο ρυθμός της οικονομικής της ανάπτυξης, το κόστος δανεισμού, και ο πρωτογενής της προϋπολογισμός.
Μια χώρα με ισολογισμένο πρωτογενή προϋπολογισμό εισπράττει αρκετά έσοδα για να πληρώσει τα λειτουργικά της, αλλά όχι τους τόκους στα χρέη της. Τα υψηλά επιτόκια, η αργή ανάπτυξη, και ο αδύναμος πρωτογενής προϋπολογισμός, αυξάνουν τη δυναμική του χρέους.
Σήμερα, η Ιταλία πληρώνει 7% ετήσιο επιτόκιο στο δημόσιο χρέος της, ενώ αναπτύσσεται μόνο κατά 1%. Για αυτό, αυτό που χρειάζεται είναι διαρκή πλεονάσματα, ταχύτερη ανάπτυξη, και χαμηλότερα επιτόκια, ώστε να αποφύγει την αναδιάρθρωση του χρέους της.
Μια αξιόπιστη λύση για πρωτογενή πλεονάσματα θα ήταν η μείωση των επιτοκίων. Μακροπρόθεσμα, αυτά τα πλεονάσματα επιτυγχάνονται μέσω ελεγχόμενων δαπανών, ώστε να επέλθει ανάπτυξη, και να προσελκυστούν επενδύσεις. Οι υψηλότεροι φόροι, επιτυγχάνουν το αντίθετο.
Κάποιοι ειδικοί, όπως ο Jean-Claude Trichet, ισχυρίζονται πως η δημοσιονομική πειθαρχία θα αύξανε την εμπιστοσύνη, η οποία με τη σειρά της θα μείωνε τα επιτόκια, και θα εξορθολόγιζε την ζήτηση, όπως έγινε τη δεκαετία του `80 στην Ιρλανδία και στην Δανία. Αυτό όμως είναι δύσκολο να επαναληφθεί σήμερα, αφού πολλές χώρες το αποπειρώνται ταυτόχρονα, τα υπόλοιπα (εκτός ομολόγων ) επιτόκια είναι ήδη χαμηλά, και η νομισματική ένωση εμποδίζει τις χώρες με τα μεγαλύτερα προβλήματα να κάνουν υποτίμηση ώστε να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα τους.
Οι φόροι που χρειάζονται για να πληρώνεται το κοινωνικό κράτος εξαρτώνται από τρεις παράγοντες: την αναλογία δικαιούχων προς φορολογούμενους, την αναλογία παροχών προς το μέσο εισόδημα, και την αναλογία παραγωγικότητας προς την πληθυσμιακή αύξηση.
Με άλλα λόγια, όσο πιο γενναιόδωρο το κοινωνικό σύστημα, τόσο πιο πολλοί φόροι χρειάζονται. Αυτό το πρόβλημα θα το αντιμετωπίσουν πολύ σύντομα ακόμη και οι υγιείς και σθεναρές οικονομικά χώρες της Β. Ευρώπης.
Στις ήδη υψηλά φορολογούμενες ευρωπαϊκές οικονομίες, η αποδοτικότερη συλλογή φόρων, και άλλα παρόμοια επιλεκτικά μέτρα μπορούν να προσφέρουν μόνο λίγα επιπλέον έσοδα, χωρίς να υπονομεύσουν την ανάπτυξη. Ο μόνος τρόπος για να βελτιωθεί ο προϋπολογισμός είναι οι περιστολές των δαπανών. Αυτό όμως είναι δύσκολο. Σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη, η πλειονότητα του πληθυσμού εισπράττει κοινωνικά επιδόματα.
Ένα κρίσιμο ερώτημα είναι αν οι, κατά τα άλλα εξαίρετοι οικονομολόγοι, Mario Monti και Λουκάς Παπαδήμος έχουν τις ηγετικές ικανότητες να μανουβράρουν μέσα σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες. Τα αποτελέσματα που θα φέρουν θα αποτελέσουν το μέτρο για το κατά πόσο κάποιες άλλες χώρες της ΕΕ, με πληθυσμούς που εξαρτώνται από το κοινωνικό κράτος, θα μπορέσουν να συμμαζέψουν τις υπερβολές τους.
Δεν είναι μια αδύνατη πρόκληση. Ο Καναδάς τα κατάφερε να περιστείλει τις υπερβολές στις κοινωνικές του δαπάνες, αφού τόσο οι κεντροαριστερές, όσο και οι κεντροδεξιές κυβερνήσεις μπόρεσαν και μείωσαν τις δαπάνες σε σχέση με το ΑΕΠ, κατά 8% τα τελευταία χρόνια.
Αρκετά ευρωπαϊκά κράτη άρχισαν να σκέφτονται την αύξηση των ορίων της ηλικίας για συνταξιοδότηση, και μερικά το έχουν κάνει ήδη. Με βάση τις δημογραφικές τάσεις, αυτό μπορεί να είναι και η τελευταία ευκαιρία της Ευρώπης να χτίσει γερά θεμέλια για την μελλοντική της ευμάρεια.
Ο Winston Churchill είχε πει κάποτε, ότι μπορεί κανείς να βασιστεί στην Αμερική, πως θα κάνει το σωστό, όταν έχουν εξαντληθεί όλες οι εναλλακτικές λύσεις. Ας ελπίσουμε πως αυτό θα ισχύσει και για την περίπτωση της Ευρώπης.
Του Michael Boskin, καθηγητού στο Stanford University
Project Syndicate
http://www.project-syndicate.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου