Συχνά με ρωτάνε αν η σημερινή κρίση σηματοδοτεί την αρχή του τέλους του σύγχρονου καπιταλισμού. Πρόκειται για περίεργο ερώτημα, επειδή προϋποθέτει μια βιώσιμη εναλλακτική λύση σε αναμονή. Η αλήθεια όμως είναι, πως τουλάχιστον προς το παρόν, η μόνη σοβαρή εναλλακτική λύση στον σημερινό κυρίαρχο αγγλοαμερικανικό καπιταλισμό, είναι κάποιες άλλες μορφές καπιταλισμού.
Ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός που συνδυάζει γενναίες υγειονομικές και κοινωνικές παροχές, με λογικά εργασιακά ωράρια, μεγάλες διακοπές, πρόωρη συνταξιοδότηση, και σχετικά ισορροπημένη κατανομή εισοδήματος, έχει όλα τα καλά, εκτός από την δυνατότητα βιωσιμότητας.
Ο δαρβινικός καπιταλισμός της Κίνας, με τον σκληρό ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρήσεων που εξάγουν, το μικρό δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας, και την ευρύτατη κρατική παρέμβαση, θεωρείται από πολλούς ως ο αναπόφευκτος διάδοχος του Δυτικού καπιταλισμού, εξαιτίας του τεράστιου μεγέθους της Κίνας, και της συνεχούς ανάπτυξης της. Το κινεζικό οικονομικό σύστημα διαρκώς εξελίσσεται.
Δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο το πόσο ακόμη θα συνεχίσουν να μετουσιώνονται οι πολιτικές, οικονομικές, και χρηματοπιστωτικές δομές της Κίνας, και αν στο τέλος η χώρα αυτή καταστεί το αληθινό καπιταλιστικό υπόδειγμα. Σε κάθε περίπτωση, σήμερα η Κίνα ταλανίζεται από τις συνήθεις αδυναμίες σε όλα τα επίπεδα, που χαρακτηρίζουν μια ταχέως αναπτυσσόμενη οικονομικά χώρα.
Η ουσία είναι ότι στα πλαίσια της ιστορίας, όλες οι σύγχρονες μορφές καπιταλισμού είναι μεταβατικές. Ο σύγχρονος καπιταλισμός τα πήγε μια χαρά από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης πριν από 200 χρόνια, καταφέρνοντας να βγάλει δισεκατομμύρια απλούς ανθρώπους από την φτώχια. Συγκριτικά, ο μαρξισμός και ο σοσιαλισμός δεν έχουν να επιδείξουν παρά καταστροφικά αποτελέσματα.
Όσο όμως εξαπλώνεται η εκβιομηχάνιση και η τεχνολογική πρόοδος στην Ασία (και στην Αφρική), τόσο θα πάψει να είναι προτεραιότητα ο αγώνας για την επιβίωση, και θα έρθουν στην επιφάνεια οι πολλές εγγενείς αδυναμίες του καπιταλισμού.
Πρώτον, ακόμη και οι μεγάλες καπιταλιστικές οικονομίες δεν έχουν καταφέρει να κοστολογήσουν αποτελεσματικά τα δημόσια αγαθά όπως είναι ο καθαρός αέρας και το νερό. Η αποτυχία στην ολοκλήρωση μιας παγκόσμιας συμφωνίας για τις κλιματικές αλλαγές, αποδεικνύει τις αδυναμίες αυτές.
Δεύτερον, μαζί με τον μεγάλο πλούτο, ο καπιταλισμός δημιούργησε και μεγάλες ανισότητες. Το συνεχώς αυξανόμενο χάσμα είναι απλά ένα υποπροϊόν της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. Ο κόσμος δεν παραπονιέται για τις επιτυχίες του Steve Jobs, η συνεισφορά του είναι καταφανής. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Ο πλούτος επιτρέπει σε ομάδες και άτομα να αγοράσουν πολιτική ισχύ και επιρροή, κάτι που τους βοηθά στο να πλουτίσουν κι άλλο. Ελάχιστα είναι τα κράτη (π.χ. η Σουηδία) που μπόρεσαν να διακόψουν αυτόν τον μοχθηρό κύκλο, χωρίς να επιτρέψουν στην ανάπτυξη τους να καταρρεύσει.
Ένα τρίτο πρόβλημα είναι η παροχή και η διανομή υγειονομικής φροντίδας, μια αγορά που αδυνατεί να ικανοποιήσει τις βασικές απαιτήσεις που είναι αναγκαίες για τον τιμολογιακό μηχανισμό προκειμένου να λειτουργεί αποδοτικά. Οι καταναλωτές δυσκολεύονται να εκτιμήσουν την ποιότητα της φροντίδας που δέχονται.
Το πρόβλημα αυτό θα χειροτερεύει. Το κόστος υγείας ως ποσοστό του εισοδήματος θα ανεβαίνει όσο οι κοινωνίες γερνάνε και πλουτίζουν, και ίσως ξεπεράσει το 30% του ΑΕΠ σε μερικές δεκαετίες. Στο ζήτημα αυτό της υγείας, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο τομέα, πολλές χώρες παλεύουν με το ηθικό δίλημμα του πώς να διατηρήσουν τα κίνητρα αποδοτικής παραγωγής και κατανάλωσης, χωρίς να δημιουργηθούν τεράστιες αποκλίσεις στην πρόσβαση στην υγεία. Αποτελεί μεγάλη ειρωνεία το ότι οι σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες κάνουν εκστρατεία υπέρ της προσοχής των μελών τους στην σωστή υγεία, ενώ την ίδια ώρα καλλιεργούν ένα «οικοσύστημα» που οδηγεί τους πολίτες σε ανθυγιεινού τύπου διατροφή. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, το 34% των Αμερικανών είναι υπέρβαροι. Επομένως, καθίσταται σαφές, ότι η συμβατικά μετρούμενη οικονομική ανάπτυξη δεν μπορεί να αποτελεί αυτοσκοπό.
Τέταρτον, τα σημερνά καπιταλιστικά συστήματα υποτιμούν σε μεγάλο βαθμό το καλό των γενεών που δεν έχουν ακόμη γεννηθεί. Στο μεγαλύτερο μέρος του χρονικού διαστήματος από την βιομηχανική επανάσταση, αυτό το ζήτημα δεν έπαιζε μεγάλο ρόλο, αφού η συνεχής τεχνολογική πρόοδος τόνιζε κυρίως τις βραχυπρόθεσμες πολιτικές. Η κάθε γενιά, σε γενικές γραμμές, τα πήγαινε καλύτερα από τις προηγούμενες. Με τον παγκόσμιο όμως πληθυσμό να αρχίζει να ξεπερνά τα επτά δισεκατομμύρια, και τους περιορισμούς στους πόρους να γίνονται όλο και πιο εμφανείς, δεν υπάρχει πια καμιά εγγύηση πως η ανοδική αυτή τροχιά μπορεί να διατηρηθεί.
Οι οικονομικές κρίσεις είναι ένα πέμπτο πρόβλημα, που προκαλεί μεγάλες συζητήσεις, και εσωτερικές αναζητήσεις. Στον χρηματοπιστωτικό κόσμο, η συνεχής τεχνολογική καινοτομία δεν έχει μειώσει τα ρίσκα, αλλά μάλλον τα μεγέθυνε.
Κανένα πρόβλημα του καπιταλισμού δεν είναι αξεπέραστο, και οι οικονομολόγοι προσφέρουν μια σειρά από βασισμένες στην αγορά λύσεις. Μια υψηλή παγκόσμια τιμή για τον άνθρακα, θα ωθούσε τα άτομα αλλά και τις επιχειρήσεις να ενσωματώσουν το κόστος των μολυντικών τους δραστηριοτήτων.
Τα φορολογικά συστήματα θα μπορούσαν να σχεδιαστούν έτσι, ώστε να παρέχουν περισσότερη αναδιανομή εισοδήματος χωρίς απαραίτητα να παρουσιάζονται παραμορφωτικές παραλύσεις, με την μείωση των αδιαφανών φορολογικών εξόδων, και τη διατήρηση χαμηλών κλιμάκων.
Η αποδοτική κοστολόγηση της παροχής υγείας μπορεί να ισορροπήσει την ισότητα με την αποδοτικότητα. Τα χρηματοπιστωτικά συστήματα μπορούν να επιτηρούνται και να ελέγχονται περισσότερο, με μια πιο αυστηρή προσοχή στο ζήτημα της συσσώρευσης υπερβολικού χρέους.
Μήπως όμως ο καπιταλισμός πέσει θύμα του εαυτού του στην δημιουργία μαζικού πλούτου; Προς το παρόν, αν και είναι της μόδας σαν θέμα συζήτησης, ο θάνατος του καπιταλισμού είναι απίθανος.
Παρόλα αυτά, όσο αυξάνονται η μόλυνση του περιβάλλοντος, η οικονομική αστάθεια, τα προβλήματα στον τομέα υγείας, και η ανισότητα, και όσο το πολιτικό σύστημα παραμένει παραλυμένο, το μέλλον του καπιταλισμού μπορεί να μην φαίνεται τόσο σίγουρο σε μερικές δεκαετίες, όσο φαίνεται σήμερα.
Του Kenneth Rogoff καθηγητού στο Harvard University,
Project Syndicate
http://www.project-syndicate.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου